Zajednička izjava stručnjaka i predstavnika NVO o proširenju Emerald mreže u zemljama Zapadnog Balkana Zapadni
Balkan je globalno žarište biološke raznovrsnosti, posebno kada je reč o slatkovodnim vrstama i staništima. Planinski lanci, reke, jezera i obala predstavljaju dom brojnim ugroženim vrstama i važna su staništa za mnogobrojne endemske vrste koje ne žive nigde drugde. Većina reka u regionu je u dobrom ili izrazito dobrom stanju, visoko iznad evropskog proseka.
Mi, potpisnici ove zajedničke izjave, verujemo kako proširenjem površine i broja područja u sastavu Emerald mreže u zemljama Zapadnog Balkana, i razvojem i efikasnim sprovođenjem planova upravljanja za ta, ali i ostala područja od značaja za očuvanje prirode, mogu da doprinesu zaštiti i oporavku riba i ostalih važnih vrsta i staništa, čuvajući jedinstvenu biološku raznovrsnost reka u regionu.
Zaštićene i revitalizovane reke u regionu prilika su za održivi razvoj zajednica koje uz njih žive i od njih zavise. One su izvor vode za piće, hrane, vode za navodnjavanje, pružaju zaštitu od poplava, omogućuju regulaciju klime, prilike za razvoj ribarstva, vodenih sportova, ekološkog turizma, kao i jačanje veza i saradnje između država, stručnjaka, institucija, privrede i nevladinih organizacija (NVO).
Početkom decembra 2022. godine, 39 stručnjaka i predstavnika nevladinih organizacija iz Albanije, Austrije, Bosne i Hercegovine, Bugarske, Crne Gore, Grčke, Hrvatske, Nemačke, Severne Makedonije, Srbije i Švajcarske pridružilo se onlajn seminaru „Emerald Green“. Zajedno smo pripremili spisak i kartu sa 88 reka, potencijalnih Emerald područja, koje bi zemlje potpisnice Konvencije Saveta Evrope o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa (Bernska konvencija) iz regiona trebalo da uključe u Emerald mrežu. Za izradu spiska reka upotrebili smo najnovije dostupne podatke i znanje o distribuciji i zaštiti više od 50 ribljih vrsta od evropske važnosti.
Ovim spiskom i kartom želimo da podstaknemo i podržimo vlasti zemalja regiona u dovršetku uspostavljanja Emerald mreže. Prepoznajemo praktičnu primenu Emerald mreže i svesni smo važnosti ovog procesa kao koraka prema pristupanju Evropskoj uniji, kada će Emerald područja postati kandidati za uključivanje u mrežu Natura 2000.
Kao članice Saveta Evrope i potpisnice Bernske konvencije, pet zemalja Zapadnog Balkana moraju da uspostave područja od posebne važnosti za zaštitu prirode koja će biti deo Emerald mreže. Savet Evrope pokrenuo je primenu mreže na nivou svake zemlje, a smatra se jednim od glavnih alata koji omogućuju zemljama potpisnicama Bernske konvencije ispunjavanje njihovih obaveza. Kao ugovorne stranke Bernske konvencije, Albanija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Severna Makedonija i Srbija završile su prvu fazu primene Emerald mreže 2011. godine, kada su predložile ograničen broj područja. Do danas, nijedna od zemalja nije proširila svoj izvorni spisak područja, čime je većina reka i ribljih populacija ostala nezaštićena. Štaviše, većina područja koja su tad bila uključena u Emerald mrežu i dalje nemaju planove upravljanja, praćenja i dosledno prikupljanje podataka, niti sredstva potrebna za efikasno sprovođenje zaštite.
Osiguravanje zaštite reka i pravilnog sprovođenja Emerald mreže u regionu dugotrajan je proces koji zahteva saradnju između vlada, stručnjaka, nevladinih organizacija i lokalnih zajednica, posebno onih koje se nalaze u blizini postojećih i potencijalnih Emerald područja. Osim što se time doprinosi ostvarenju obaveza prema Bernskoj konvenciji, to će omogućiti zemljama da ispune ciljeve očuvanja biološke raznovrsnosti i ekosistema koji su postavljeni u Zelenoj agendi za Zapadni Balkan i Globalnom okviru za biološku raznovrsnost nakon 2020. godine koji je usvojen na 15. konferenciji stranaka Konvencije o biološkoj raznovrsnosti u Montrealu u decembru 2022. godine.
Spisak i „Emerald Green“ karta deo su našeg doprinosa ovom procesu kojim nastojimo da pružimo podršku vladama u određivanju najvažnijih područja za zaštitu slatkovodnih vrsta i staništa prema rezolucijama 4 (1996) i 6 (1998) Bernske konvencije. Spremni smo da nastavimo ove razgovore i omogućimo detaljne karte područja koja bi trebalo dodati u Emerald mrežu, spisak vrsta i staništa i standardne obrasce podataka o lokacijama. Tamo gde smo utvrdili nedostatak podataka, rado ćemo podržati sa dodatnim radom na terenu.
Na kraju, mi, potpisnici ove zajedničke izjave, želeli bismo da podržimo vlade u osiguravanju dobrobiti proširene Emerald mreže za lokalne zajednice i omogućimo dugotrajnu zaštitu najvažnijih evropskih rečnih staništa.
Potpisnici izjave:
1. Aleksandra-Anja Dragomirović, zamenica predsednika, Centar za životnu sredinu (CZZS), Bosna i Hercegovina
2. Ameli Huber, voditeljka projekata za zaštitu slatkovodnih staništa, Euronatur, Nemačka
3. Ana Čolović, izvršna direktorka, Ekološko-istraživačko-informacioni centar “Ekosvest”, Severna Makedonija
4. Andrej Kovačev, stručnjak za Natura 2000 područja, Udruženje za zaštitu divljih vrsta “Balkani”, Bugarska
5. Andrej Ralev, stručnjak za biodiverzitet, CEE Bankwatch mreža, Bugarska
6. Andrijana Mićanović, biološkinja, Crnogorsko društvo ekologa, Crna Gora
7. Avdul Adrović, profesor, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Tuzli, Bosna i Hercegovina
8. Belma Kalamujić, viša naučna saradnica, Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Sarajevo, Bosna i Hercegovina
9. Đorđe Stefanović, direktor, Udruženje Dinarica, Bosna i Hercegovina
10. Dušan Jelić, predsednik, BIOTA i Hrvatski institut za biodiverzitet, Hrvatska
11. Fridrih Vulf, voditelj međunarodne politike za biodiverzitet, Udruženje “Pro Natura”/Udruženje “Prijatelji zemlje”, Švajcarska
12. Gjorgji Mitrevski, koordinator za podršku zajednica, Ekološko-istraživačkoinformacioni centar “Eko-svest”, Severna Makedonija
13. Irma Popović Dujmović, direktorka slatkovodnog programa u Hrvatskoj, međunarodna organizacija “The Nature Conservancy (TNC)”, Hrvatska
14. Jelena Ivanić, generalna sekretarka, Centar za životnu sredinu (CZZS), Bosna i Hercegovina
15. Jelena Popović, biološkinja, Crnogorsko društvo ekologa, Crna Gora
16. Dr Jorg Frejhof, stručnjak za slatkovodni biodiverzitet, ekologiju i ihtiologiju, Prirodnjački muzej u Berlinu, Nemačka
17. Dr Katerina Rebok, profesorka, Institut za biologiju, Univerzitet Sv. Kirilo i Metodije u Skoplju, Severna Makedonija
18. Laura Ana Jurman, biološkinja, BIOTA i Hrvatski institut za biodiverzitet, Hrvatska
19. Dr Marija Smederevac-Lalić, viša naučna saradnica, Institut za multidisciplinarna istraživanja, Univerzitet u Beogradu, Srbija
20. Dr Milica Ristovska, profesorka, Institut za biologiju, Univerzitet Sv. Kirilo i Metodije u Skoplju, Severna Makedonija
21. Milija Čabarkapa, direktor, NVO Eko-tim, Crna Gora
22. Nataša Milivojević, predsednica, Ekološko udruženje Rzav, Srbija
23. Olsi Nika, hidrobiolog, izvršni direktor, NVO EkoAlbanija, Albanija
24. Penčo Pandakov, hidrobiolog, Udruženje ribara “Balkanka”, Bugarska
25. Spase Šumka, hidrobiolog, član odbora, Organizacija za očuvanje životne sredine “PPNEA”, Albanija
26. Dr Stamatis Zogaris, biolog-geograf, Institut za morske biološke resurse i unutrašnje vode, Helenski centar za istraživanje mora, Grčka
27. Dr Stiven Vajs, vanredni profesor, Institut za biologiju, Univerzitet u Gracu, Austrija
28. Strahinja Macić, pravni stručnjak, Polekol/Pravo na vodu, Srbija
29. Dr Tihomir Stefanov, vanredni professor, Nacionalni prirodnjački muzej u Bugarskoj, Bugarska akademija nauka
30. Tijana Veličković, članica ekspertskog tima, Udruženje Ekomar, Srbija
31. Ulrih Ajhelman, direktor, NVO “Riverwatch”, Austrija
